Opłatek, czyli jedność, miłość i pokój
Opłatek – wzruszający symbol polskich świąt Bożego Narodzenia, głęboko zakorzeniony w naszej duchowości i kulturze. Piękny gest, jakim jest łamanie się opłatkiem, stanowi najważniejszy moment Wigilii, wprowadzając atmosferę harmonii i jedności.
Opłatek. Cieniutki, niepozorny kawałek przaśnego chleba (wykonany jedynie z mąki i wody), ma ogromne znaczenie metaforyczne. Jego delikatna i krucha struktura ma olbrzymią moc podkreślenia wagi wzajemnego zrozumienia oraz miłości. W okresie świąt Bożego Narodzenia staje się centralnym punktem wyjątkowego rytuału, który jednoczy rodziny i przekazuje wielopokoleniowe wartości.
Czy wiecie, skąd wzięła się tradycja dzielenia się opłatkiem? Co dokładnie symbolizuje? Jeśli nie, już śpieszymy z odpowiedzią.
Pochodzenie opłatka
Tradycja łamania się opłatkiem wywodzi się z wczesnochrześcijańskich obrzędów liturgicznych. Podczas Eucharystii, wierni dzielili się chlebem, który symbolizował ciało Chrystusa.
W pogańskich krajach słowiańskich funkcjonował podobny zwyczaj łamania chleba podczas uroczystych okazji. Był to symbol braterstwa i sposób na składanie błogosławieństw. Wzięło się to z tego, że chleb był symbolem życia i dobrobytu, a jego dzielenie miało znaczenie rytualne. Z rozpowszechnieniem się wiary katolickiej, chleb został zastąpiony właśnie przez opłatek.
W Polsce tradycja łamania się opłatkiem zaczęła się rozwijać na szeroką skalę w XVIII wieku, choć pierwsze wzmianki pochodzą z czasów średniowiecza, gdzie był częścią Eucharystii. Opłatek, znany również jako „chleb anielski” lub oblatum (od łacińskiego słowa ofiara) z czasem zyskał nowe, bardziej rodzinne znaczenie, stając się nieodłącznym elementem wieczerzy wigilijnej.
Początkowo wypiekane były przez zakony i klasztory. Z czasem produkcja przeniosła się do domów parafialnych i rodzinnych warsztatów. Dziś, choć technologia uległa zmianie, symbolika opłatka pozostała niezmieniona. XIX wieczne receptury, rzemieślnicze metody (wyrób w pełni ręczny), grawerowane matryce, jedynie najlepszej klasy składniki oraz wypiekanie zgodnie z prawem kanonicznym. To charakteryzuje najlepszych wytwórców opłatków jak rodzinne Oblatum z Wolbromia.

Symbolika opłatka
Jak wspomnieliśmy, opłatek to cienki, biały chlebek wykonany z mąki pszennej i wody, ozdobiony scenami bożonarodzeniowymi. Biały kolor symbolizuje czystość i niewinność, kształt nawiązuje do chleba eucharystycznego (podkreślając sakralne pochodzenie), a akt dzielenia się nim wyraża miłość, przebaczenie i jedność.
Łamanie się opłatkiem stanowi gest pojednania i wyraz chrześcijańskiej miłości do bliźniego. To moment, w którym bliscy składają sobie życzenia zdrowia, szczęścia i pomyślności na nadchodzący rok. Starają się zapomnieć o wszelkich urazach i konfliktach, wyrażając swą wdzięczność i przywiązanie. Dzielenie się jest jak akt pojednania. Przynosi spokój i zgodę w rodzinie i wśród przyjaciół.
Opłatek jest symbolem Bożego błogosławieństwa. W tradycji ludowej miał chronić dom i mieszkańców przed nieszczęściami oraz zapewniać pomyślność. Przełamanie się opłatkiem było aktem duchowym, mającym na celu sprowadzenie Bożej opieki na rodzinę.
Myli się ten, kto sądzi, że opłatek odgrywa rolę wyłącznie religijną. Ma on też istotne znaczenie społeczne. Łamanie się nim zbliża i ma moc jednoczenia. W tym czasie refleksji nad mijającym rokiem nadchodzi okazja do pojednania i zaniechania waśni. Opłatek przynosi spokój i radość. Przypomina o potrzebie dzielenia się. Tak materialnie, jak i duchowo. Dlatego to symbol, który mimo upływu czasu, ma moc przypominania o tym, co najważniejsze.
Przesądy oraz ciekawostki związane z opłatkiem
Opłatek, jak wiele innych tradycji, jest otoczony licznymi przesądami. Jednym z popularnych wierzeń jest to, że łamiąc się opłatkiem z bliskimi, można zapewnić sobie szczęście i pomyślność na nadchodzący rok.
Kolejnym z przesądów jest wkładanie opłatka pod obrus, co ma symbolizować obecność Chrystusa w domu i zapewniać ochronę przed złem.
Opłatek bywał również wykorzystywany w celach wróżbiarskich. Na przykład, kruszenie opłatka i wrzucanie jego okruchów do wody miało przepowiedzieć, jaki będzie nadchodzący rok – czyste, niezmącone opłatki wróżyły spokój i dostatek, podczas gdy te, które tonęły lub pękały, zwiastowały trudności.
Wierzono też, że sposób, w jaki łamie się opłatek, może przepowiadać przyszłość. Jeśli łamał się równomiernie, oznaczało to pomyślność i dobrobyt, natomiast złamanie w nierównych częściach mogło symbolizować nadchodzące trudności.
Na niektórych wsiach wciąż istnieje zwyczaj podawania opłatka zwierzętom gospodarskim, by zapewnić im zdrowie i dobrą kondycję. Wierzy się, że w noc wigilijną zwierzęta mówią ludzkim głosem, dlatego dzielenie się z nimi miało przynieść szczęście w gospodarstwie.
Podsumowanie
W zglobalizowanym świecie, gdzie tempo życia jest coraz szybsze, chwila spędzona na dzieleniu się opłatkiem staje się niezwykle cenna. Pozwala na chwilę zatrzymać się i docenić bliskość.
To tradycja, która przetrwała wieki i wciąż łączy ludzi, niezależnie od miejsca zamieszkania czy różnic pokoleniowych. Zachowanie tego zwyczaju to nie tylko hołd dla przodków, ale także cenny dar dla przyszłych pokoleń, przypominający o wartościach, które są fundamentem każdej rodziny.